£ukasz Go³êbiowski w swojej pracy "Domy i dworki" z roku 1830 pisze:
"Potrawy pierwotne zdaje siê ¿e by³y: miêsa kawa³ ugotowany w s³onawej lub sol± zaprawionej wodzie. (…) Kozacy gotowali rybê w kocio³kach drewnianych, rozpalaj±c ga³ki chleba i rzucaj±c je w kocio³ek, póki woda nie zawre, nie zgotuje siê ryba, tak zapewne czynili pierwsi ojcowie nasi, warz±c miêso lub rybê. Drewnianych naczyñ miejsce zajê³y gliniane garki, lub kruszcowe kocio³ki. Pieczyste w do³kach wygrzebanych i rozpalonych mocno, rzucaj±c w nie miêsiwo i zatykaj±c rozpalonym kamieniem; lub na ostruganym patyku przy ogniu wolnym obracaj±c, sporz±dzano. Nasta³o ziarno i ca³kowite by³o po¿ywieniem; (…) Pszenica to by³a, póki jeszcze ziarno ma w sobie nieco mleka, w k³osach nad ogniem upra¿ona, albo w piecu przypieczona, lub na s³oñcu ususzona i miêdzy rêkami wytarta i bez k³osów pra¿ona.
Równie dawny pocz±rek jest kutii, której ¶lad zachowany dot±d na Rusi i w Litwie. (…)
Wszelkie ziarno pot³uczone i rozdarte kamieniem prostym lub w ¿arnach, utworzy³o krupy; przywiedzione do stanu m±ki da³o liczniejsze warzone i pieczone po¿ywienie, tak w domu, jak w oddaleniu jakiem dla pracy i podró¿y, ¿±dzê pokarmu, tê pierwsz± ¿ycia naszego potrzebê zaspokajaæ mog³o. I dzi¶ Litwin bierze z sob± w drogê to³okno, ususzony w piecu, na m±kê utarty owies, trochê soli, a kiedy mo¿e omasty i wystarcza mu to , a¿ pok±d nie wróci do swej rodziny. Tê m±kê wypra¿on± nieco, a przez to do¶æ wdziêcznego smaku, zalewa ukropem lub mlekiem, posoli, i ma rzadsz± potrawê, albo kluski; co od wielo¶ci m±ki wsypanej zawis³o. Z m±ki jêczmiennej robi³ siê (…) podp³omyk, miêdzy wêglem upieczony placek, czyli chleb podpopio³owy; je¶li gor±cy powiedziono czem t³ustem, natarto cebul±, czosnkiem, do¶æ przyjemnym dla nieszukaj±cych wytworno¶ci stawa³a siê pokarmem; z ¿ytniej m±ki lub mieszanej baczna gosposia tworzy³a powa³kê – chleb ubogich, osuch – ko³acz suchy, podskrobek – placek z reszty ciasta dla dzieci.
(…)
Jagie³³o w post nie jada³ a¿ w wieczór, zwykle d³ugo w noc wieczerza³. Rachunki wydatków jego w 1389 okazuj±, ¿e we ¶rodê, pi±tek i sobote po¶ci³. Z obcych przypraw znany by³ tylko pieprz i szafran. (podam teraz tylko spis produktów, które zakupione by³y na obiad dla króla i jego ¿ony Jadwigi w niepo³omicach) wó³ karmny, wieprz, 40 kurcz±t, 4 gêsi, 4 kap³ony, 2 prosiêta, po³eæ s³oniny, mleko i ¶mietana, 2 garnce mas³a, 200 jaj, 20 serów z Sêdzis³awic, 4 bary³ki piwa z Wi¶licy, kapusta, groch, jag³y, chleb ¿ytni, pszenny, cebula."
Jest w tej ksi±¿ce jeszcze mnóstwo ciekawych informacji, które jednak nie mog± byæ wiarygodne ze wzglêdu na czas, w którym ksi±¿ka zosta³a napisana. Równie¿ jêzyk jest miejscami dla nas mocno anachroniczny, ma to jednak swój urok. Nastêpnym razem podam Wam gargantuiczne ilo¶ci jedzenia, jakie przygotowywane by³o na ¶redniowieczne uczty. Mówiê Wam, oko bieleje!
B.